Mossen, verdieping van een onderwerp.

Mossen

Alles begint onder water; het eerste mosplantje wordt miljoenen jaren geleden uit groene algen verwekt. Geleidelijk slaan de mossen erin het water te verlaten. Ze behoren tot de allereerste planten die de begane grond koloniseren. Nog steeds zijn mossen erg waterminnend, ook al kunnen ze langere droogte vaak goed verdragen . Ze kunnen heel veel water vasthouden en dus als een spons fungeren. Zo zou 1kg mos wel 15ltr water kunnen vasthouden!

Mossen hebben geen echte wortels en ook geen vaatstelsel. Uitlopertjes waarmee ze zich op een ondergrond hechten, worden rizoïden genoemd. Hiermee klampen ze zich aan steen hout en grond. Uit een vochtige omgeving absorberen de mossen voeding en vocht via heel hun lichaam.

Soms zie je uit een kussentje mossen kleine dunnen stengeltjes uitsteken. In de kleine kopjes op die stengeltjes zitten microscopisch kleine sporen die losgelaten met de lucht meegevoerd kunnen worden, soms wel hele oceanen over.

Een van de aspecten die ik van mossen onthouden heb, is een eigenschap die me verteld werd door de leraar fenomenologie op de Veluwe, tijdens een antroposofisch weekend. Wanneer je onderweg bent en van inspanning wat kortademig, bent zou je er goed aan doen om je neus in mos te stoppen en even diep adem te halen. Het zijn namelijk heel goed zuurstofproducentjes. Probeer het maar eens uit. Tijdens menig bergwandeling heeft het mij stappen verder gebracht. ;-)

Nu kom ik erachter hoe dat zo komt. Mos is het hele jaar groen en doet zo continu, met heel het plantje, aan fotosynthese. (=het proces waarin CO2 omgezet wordt in O2)

Sommige aarddelen zijn bezaaid met mossen, en dat zijn net zo goed longen van onze planeet als het regenwoud.

Groeien er eenmaal mossen op onbegroeide grond, geven deze ook houvast aan nieuwe hogere planten.

Ook de fauna heeft zo z’n voordelen met de aanwezigheid van mossen.

Vogels en knaagdieren gebruiken het om hun nest mee te bekleden en daarmee warm en zacht te maken.

In een mosplukje is een hele microfauna te ontdekken; wormen, micro-insecten, mijten e.d.

De wetenschap die zich bezig houdt met het bestuderen van mossen heet Bryologie.

De 27.000 verschillende soorten en opgetekende mossen zijn te onderscheiden in de volgende grote groepen:

Bladmossen bestaan uit een al dan niet vertakte stengel die rondom bezet is met bladeren. Deze groep heeft drie ondergroepen:

*Topkapselmossen hebben rechtopstaande en nauwelijks vertakte stengels en de sporenkapsels ontspringen aan de stengeltop en zijn daarmee goed herkenbaar

*Slaapmossen zijn sterk vertakt en liggen plat op hun ondergrond alhoewel er enkele uitzonderingen zijn. De sporenkapsels ontspringen ongeveer halverwege de stengel

*Veenmossen groeien dicht tegen elkaar aan in een waterig milieu. De takjes staan in bundels en een deel hangt langs de stengel naar beneden, de rest staat haaks. Sporenkapsels ontspringen aan de stengeltop, vaak met meerdere bij elkaar

Bij Levermossen herkennen we twee subgroepen:

*Bebladerde levermossen hebben een stengel en bladeren. Deze bladeren zijn één cellaag dik en zitten in twee rijen aan de stengel (dus niet rondom). Er is vaak ook een derde rij kleinere, anders gevormde rij onderblaadjes. Een nerf ontbreekt, een belangrijk verschil met de bladmossen

*Thalleuse levermossen hebben dikke lobben (thallus) die meerdere cellagen dik is. Schubben aan de onderkant spelen een rol bij de vochtopname van deze mossen, zo ook de rhizoiden. Sporenkapsels ontspringen meestal aan het einde van de thalluslob maar daarop bestaan veel uitzonderingen

Hauwmossen zijn een kleine groep thalleuse mossen die zich onderscheiden door de vorm van hun kapsels die meer op hauwen van kruisbloemigen lijken. Deze komen echter bijna niet voor in.

Een diverse populatie van mossen is een teken van weinig verontreiniging.

Grote zorgen bereiden onze westerse akkers,  niet alleen de bijen, maar ook de mossen verdwijnen er. Door (overmatig) gebruik van pesticiden en mest, kunnen de mossen er niet meer groeien.

Zo dreigen de hauwmossen geheel te gaan verdwijnen. De akkers verarmen aan rijke begroeiing, ten koste van een schijnbaar hoge opbrengst…..

Terugkeer van verschillende mossen is dan ook een teken van verbetering van het milieu. Het zou ook een goed teken kunnen zijn wanneer je een huis koopt, wanneer er veel mossen in de omgeving groeien.

Wist je dat;

• Vroeger de gaten en spleten in houten boten gedicht werden met mossen ?
• Er nog niet zolang geleden huizen geïsoleerd werden met een levende laag mossen?
•  Veen niets anders is dan dode veenmossen?
•  Een veenlaag ongeveer 1mm per jaar groeit?
• Veenderijen natuurlijke waterregulatoren zijn?
•  In België de mossenkunde 1 van de 20 vakken is die opleiden tot natuurgids aldaar?
• Korstmossen eigenlijk helemaal geen mossen, maar schimmels zijn?

mijn eigen conclusie na deze verdieping; Het zou fijn zijn wanneer de mossenkunde wat meer uit de schaduw van onbekendheid zou komen….

Ook door mij zijn deze kleine plantjes zeer ondergewaardeerd geweest, voor ik mij er meer in verdiepte. Na alles wat ik over hen ontdekte ontstond er zomaar een gedichtje;

Mos

Vaak onderschat op hun waarde

waren het de eerste plantjes op onze aarde

Kleine kruidachtige landplantjes,

Zijn wel nog echte waterklantjes

dicht op elkaar geplakt

liters water erin gezakt

donzig zacht in matten of als kussen

liggen ze zelf wortelloos over boomstam, rots en steen

passen er toch nieuwe zaadjes tussen

die vlechten wortels door de rhizoïden heen

en bieden zo elkander houvast

verlichten samen hun last.

Geen vatenstelsel voor transport

Zijn ze daarom misschien zo kort?

Werkt heel hun kleine lichaam

Maar velen zijn tesaam

Hun vasthouden en geven

ondersteund ook ons leven

He, daar komt een klein stengeltje aan

Nieuw leven lift mee tot over de oceaan

Aan de top een kopje vol met zaad

Dat landt op een engelen gelaat

Zo krijgt het kerkhof die diepe kleur groen

Haren, gelaten, boomstammen en plantsoen

voor leven en voor dood

is dit kleine plantje groot

Ingrid Reinhoud